Gedragswetenschap

Als ze al kaartjes voor een wedstrijd of balletvoorstelling hebben betaald, nemen de meesten het risico om in een gevaarlijke sneeuwstorm te gaan reizen, terwijl ze die storm nooit zouden trotseren als ze de kaartjes voor niks hadden gekregen. De kosten moeten eruit…

Het voorbeeld komt uit het boek Why Smart People Make Big Money Mistakes, and How to Correct Them: Lessons from the New Science of Behavioral Economics (1999) van Gary Belsky en Thomas Gilovich. Zich blootstellen aan een sneeuwstorm is, rationeel gezien, even gevaarlijk voor mensen die betalen voor kaartjes of deze voor nop krijgen. Niets van dit alles. Mensen denken dat de kosten dalen of als sneeuw voor de zon verdwijnen als ze niet gaan, terwijl de kaartjes hoe dan ook door iemand zijn betaald.

Bovenstaand voorbeeld haalt een theorie aan die in 1980 is ontwikkeld door de Amerikaanse gedragswetenschapper en econoom Richard H. Thaler. In het Engels wordt ze “sunk-cost-fallacy” genoemd. De gedragsbepaalde reactie is: “Ja, het heeft ons nu al (iets / wat / veel) gekost, nu moeten we er wel mee blijven doorgaan". De gedachte is een denkfout: een fout in het logisch denken.

Ik kom hierop door een onlangs gevonden artikel van prof. mr. J. Th. Degenkamp uit de Staatscourant van 12 december 2007: Uruzgan en de denkfout van het geleden verlies. Het artikel verscheen aan de vooravond van de beslissing over de verlenging van de missie in Uruzgan met 2 jaar. De jurist Degenkamp, emeritus hoogleraar rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, beargumenteerde aan de hand van de sunk-cost-fallacy dat de beslissing over het al dan niet verlengen van de missie in Uruzgan niet mag worden gebaseerd op geleden verliezen: “Het is te begrijpen dat vertegenwoordigers van het thuisfront, verwanten van Nederlandse militairen, vóór een voortzetting van de missie in Uruzgan zijn omdat anders de gebrachte offers in mensenlevens en geld zinloos zijn geweest [vet van mij]. Of de missie in Afghanistan moet worden doorgezet of gestopt, moet gebaseerd zijn op iets anders […]: op de afweging van de kans dat de beoogde toekomstige doelen worden bereikt en welke offers daar hoogstwaarschijnlijk voor moeten worden gebracht.” Professor Degenkamp betoogde dat de kosten onomkeerbaar zijn gemaakt, met andere woorden: die kosten zijn er toch wel.

Het is interessant te zien dat mensen eerder beslissingen maken die uitgaan van psychologische principes – m.a.w. het logisch denken opzij zetten, zoals in het geval van de sunk-cost-fallacy – dan van rationele berekeningen van kosten en baten. Een echte kosten-batenanalyse zou (misschien?) een ander beeld geven…
Wanneer je bij een financiële dienstverlener een product wil kopen, geeft die aan: “Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst”. Deze regeling beschermt de consument en bevordert transparantie op de financiële markt. Wanneer we deze situatie overzetten naar die van het thuisfront van onze jongens en meiden in Uruzgan, is het de vraag of resultaten uit de eerste helft van de missie (2006-2008) garantie bieden voor de resultaten in de tweede helft (2008-2010).
En is er wel genoeg transparantie geweest in het besluitvormingsproces over de missie in Uruzgan? Waren al die politieke analyses wel voldoende helder van opzet en structuur? Waren ze gemakkelijk te begrijpen voor Jan-in-de-straat?

Ik heb een donkerbruin vermoeden van niet. Behalve Uruzgan Weblog en enkele kwaliteitskranten, is er niets in Nederland wat de achterban, het thuisfront, afdoende op de hoogte houdt van alles wat te maken heeft met het besluitvormingsproces, de continuering van de missie, het voortschrijdend inzicht. Het is dan ook helemaal niet de vraag hoe het publiek denkt over de gebrachte offers in mensenlevens (dat kun je wel raden), maar hoe het publiek denkt over het uitgeven van € 2 miljoen per dag aan een missie die in veler ogen zinloos is en geen duidelijk doel voor ogen heeft.

Dan komen we op het terrein van de gedragspsychologie. Moet je verder gaan omdat er al in is geïnvesteerd en de grote mensenmassa anders het gevoel heeft dat die tijd is verknoeid? Moeten Nederland ‘gewoon doorgaan’ omdat de kosten nu eenmaal allang zijn gemaakt of moeten we het verlies beperken en terugtrekken uit Uruzgan?